{jcomments on}

Της Μέντης Μέγα


Tόσο κοντά…

Η παράθεση των δύο λέξεων, η μία δίπλα στην άλλη, μοιάζει με πλεονασμό: ο χορός είναι μια τέχνη που εξασκείται από και απευθύνεται σε κοινωνικά όντα. Η σχέση είναι δυναμική και αμφίδρομη. Η μουσική και το λεγόμενο ανεξάρτητο και πειραματικό θέατρο κατάφεραν σε πολλές περιπτώσεις να γίνουν καθρέφτες κοινωνικών δυναμικών, εκφραστές της κοινωνίας των πολιτών η οποία χαρακτηρίζεται από την ατομική και συλλογική πρωτοβουλία και τη δράση εκτός των κυρίαρχων θεσμών. Με την πρώτη ματιά ο χορός μοιάζει να απέχει από τέτοιου είδους προβληματισμούς, όμως στην πρόσφατη παραγωγή βλέπουμε πως υπάρχει μια μερίδα του χορού που δείχνει ευαισθητοποιημένη σε θέματα κοινωνικής φύσης και παίρνει θέση σε κρίσιμα φαινόμενα της εποχής, όπως: (αναφέρουμε τελείως ενδεικτικά) η μετανάστευση (Μίχος), η φτώχεια (Γιαννακοπούλου), η βία και η αλλοτρίωση στον σύγχρονο κόσμο (Αγγέλου, Νέστορα), η νέα ψηφιακή ταυτότητα (Αργυρίου), η ερμηνεία της σεξουαλικότητας (Γοργία, Παπαδαμάκη), τα όρια της σωματικότητας στη σύγχρονη εποχή (Παπαγεωργίου), η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος (Χρυσοσπάθη, Σταματοπούλου, Πάραλη), οι στρεβλές αναπαραστάσεις του φύλου (Σταματοπούλου, Παπαϊωάννου), η κρίση των ανθρώπινων σχέσεων (Νικολάου) κ.ά. Επίσης, δραστηριοποιούνται ομάδες που έχουν ως βασικό τους πυρήνα άτομα με ιδιαίτερη φυσική κινησιολογία λόγω σωματικής αναπηρίας («Φυγείν αδύνατον», «Αγγελόσκονη», «Δαγίπολη») και άλλες που κάνουν παραστάσεις χορού για παιδιά (X-art). Οι απόπειρες αυτές είναι μάλλον σπασμωδικές και αδύναμες. Και αυτό γιατί δεν υποστηρίζονται θεσμικά, δεν εντάσσονται σε μια γενικότερη πολιτική για τον πολιτισμό, δεν έχουν επαρκή τροφοδοσία σε γνωστικό/εκπαιδευτικό επίπεδο και δεν εκτίθενται σε έναν κριτικό λόγο, που θα τους προκαλέσει και θα ισχυροποιήσει το δικό τους λόγο.


Τόσο μακριά…

Η παράθεση των παραπάνω παραδειγμάτων γεννά πολλά ερωτήματα: Τι κοινωνικό αντίκρισμα έχουν αυτές οι καλλιτεχνικές απόπειρες; Ποια θέση κατέχει το κοινό σε όλον αυτόν τον προβληματισμό; Τι περιμένει ο θεατής μιας παράστασης; Βλέπει το χορό ως αισθητική αναζήτηση που δεν τον αφορά; Περιμένει μια επίδειξη δεξιοτεχνίας και απογοητεύεται; Διαθέτει εργαλεία αποκωδικοποίησης αυτής της τέχνης που δεν τα δίνει όλα στο πιάτο; Αυτής της τέχνης που, παρότι μιλά μια γλώσσα παγκόσμια, πρέπει να λύσει κόμπους στις ψυχές και στο μυαλό των θεατών της πριν καταφέρει να τους «μετακινήσει»; Τα ζητήματα που τίθενται είναι περίπλοκα και αφορούν τη γενικότερη καλλιτεχνική μας παιδεία. Καμία έκπληξη όμως δεν προκαλεί το γεγονός πως ο χορός δεν έχει καταγραφεί στη συλλογική συνείδηση ως τέχνη εν δυνάμει μαχητική και ανατρεπτική. Και το σημερινό τοπίο της μαζικής εμπορικής κουλτούρας σίγουρα δίνει τη χαριστική βολή. Τα είδη χορού που προβάλλονται πιο συχνά από τους τηλεοπτικούς μας δέκτες και το πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται, διαμορφώνουν ελλιπή αν όχι στρεβλή αντίληψη για τα περί της τέχνης του χορού. Επιπλέον, ο χάρτης της καλλιτεχνικής παραγωγής μοιάζει με ένα υδροκέφαλο τέρας τα άκρα του οποίου τείνουν να γίνουν αναιμικά, αν όχι τελείως αόρατα. Τα τεράστια θέατρα, που θυμίζουν άλλες εποχές και αποτυπώνουν αρχιτεκτονικά συγκεκριμένους οικονομικούς συσχετισμούς, θησαυρίζουν. Τι συμβαίνει με τα μικρά καλλιτεχνικά σχήματα, τις «ανεξάρτητες» σκηνές που άλλοτε ήταν δημοφιλείς; Ανασυντάσσονται σε σταθερή αντιπαράθεση με την επικρατούσα τάση στην πολιτιστική ζωή ή εξασθενούν; Φαίνεται ότι η κοινωνία στρέφεται αλλού και εμείς υποχωρούμε.


Η ανάπτυξη μιας πολιτικής για τον πολιτισμό –πρωταρχικό αίτημα του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου εδώ και χρόνια– θα μπορούσε να παρέμβει και να ανακόψει αυτήν την πορεία. Το Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ μοιάζει να πραγματοποιεί κάποια πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση αυτή. Βάζοντας στους στόχους του την ανάπτυξη του χορού σε πόλεις εκτός της πρωτεύουσας, ενεργοποιεί το αυτονόητο άνοιγμα προς αυτό το σιωπηλό, αλλά διψασμένο κοινό, όπως αποδεικνύει η θερμή υποδοχή ανάλογων εγχειρημάτων που λιγότερο ή περισσότερο συστηματικά έχουν υλοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη, την Καλαμάτα, την Πάτρα, την Τήνο και τα Χανιά, μεταξύ άλλων. Αυτή η επιλογή αποδείχθηκε σε άλλες χώρες σωτήρια για την ακαμψία της μητροπολιτικής τέχνης. Το Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ. προχώρησε επίσης στην πολυαναμενόμενη κίνηση αποδέσμευσης του δημιουργού από τη λογική της ετήσιας παραγωγής, ενώ παράλληλα υποστηρίζει τη χορογραφική έρευνα ανεξάρτητα από τη χρήση της για την άμεση δημιουργία σχετικού με αυτή χορογραφικού έργου. Η εξέλιξη αυτή θα δώσει στους χορογράφους την ευκαιρία να αποστασιοποιηθούν λίγο από το βραχυπρόθεσμο αγώνα τους για την «επόμενη παραγωγή», να πραγματοποιήσουν ψύχραιμο απολογισμό των πεπραγμένων τους, να αναζητήσουν πιο συνειδητά και οργανωμένα νέους καλλιτεχνικούς προσανατολισμούς και να επαναξιολογήσουν τη σχέση τους με το κοινωνικό σύνολο.

Το χάσμα ανάμεσα στο χορό και την κοινωνία επιχειρούν να αμβλύνουν μέσω του διαλόγου και άλλοι θεσμοί. Πολλά φεστιβάλ, αλλά και μεμονωμένες ομάδες χορού, εισάγουν στον προγραμματισμό τους συζητήσεις και διαλέξεις με στόχο να φέρουν το κοινό σε επαφή με τους καλλιτέχνες και τον κόσμο των ιδεών που αυτοί αντιπροσωπεύουν. Επίσης, το τελευταίο διάστημα πραγματοποιήθηκαν δύο απόπειρες χαρτογράφησης του ελληνικού χορού, συμβάλλοντας στη γενικότερη ορατότητα, αλλά και στην αυτοσυνείδησή του. Η πρώτη απόπειρα –σαφώς ελλιπής ακόμα– έγινε από τον οργανισμό DBM και η δεύτερη από το Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ. με πολύ μεγαλύτερη ανταπόκριση. Η σημασία της πρώτης έγκειται στο γεγονός ότι τοποθετεί τον ελληνικό χορό στο κέντρο μιας περιοχής με έντονες δυναμικές και αυξανόμενη καλλιτεχνική κίνηση και η δεύτερη στο ότι δημιουργεί ένα εργαλείο για την αποτελεσματικότερη σχέση της πολιτείας με το χορό.

Όμως το πιο δυνατό εργαλείο επικοινωνίας μας με τον κόσμο βρίσκεται ήδη στα χέρια μας και το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε προς όφελός μας. Πρόκειται για ένα χώρο που γίνεται αντιληπτός στην πλειοψηφία ως εν δυνάμει αντιιεραρχικός, με την πληροφορία να εκδημοκρατίζεται και τον καταξιωμένο να μοιάζει να στέκεται ισότιμος δίπλα στον άγνωστο ή περιθωριοποιημένο. Ο χώρος αυτός είναι το Διαδίκτυο και αξίζει να αναζητήσει κανείς παραδείγματα της χρήσης του σε άλλες χώρες και ηπείρους. Εκεί θα συναντήσει αναπάντεχα εικονικά κέντρα χορευτικής δραστηριότητας και συλλογικής δραστηριοποίησης, με λαμπρότερο το παράδειγμα του δικτύου για το σύγχρονο χορό στη Νότια Αμερική Red Sudamericana de Danza (http://movimientolaredsd.ning.com//). Στη χώρα μας μοιάζει να αντιστεκόμαστε στην ιδέα της συλλογικότητας σε καλλιτεχνικό αλλά και σε καθαρά οργανωτικό ή διοικητικό επίπεδο, αν και πρόσφατα ιδρύθηκε κάτω από καλύτερες προϋποθέσεις ένα νέο σωματείο για τους εργαζόμενους στο χώρο του χορού, το Σ.Ε.ΧΩ.ΧΟ. Το σύστημα στήριξης και προώθησης της τέχνης στο εξωτερικό έχει ήδη αναπτυχθεί με τρόπο που να ευνοεί τις συλλογικότητες. Στο Ζάγκρεμπ και στην Κωνσταντινούπολη, για να αναφέρω δύο ενδεικτικά παραδείγματα, η κοινότητα του χορού έχει αντιληφθεί αυτόν το μηχανισμό και ήδη μετρά τους καρπούς της αλλαγής νοοτροπίας (Association of Professional Dance Artists, http://www.uppu-puls.hr/ , CΑTi Contemporary Dance Association, http://www.hareketatolyesi.blogspot.com/.

Θα κλείσω με δύο παραδείγματα ανθρώπων που είχα την τύχη να γνωρίσω και δείχνουν πως ο καθένας κινείται με τον τρόπο του.

Ο Ομάρ Μπαργκουτί είναι χορογράφος και ζει στην Ramallah παράνομα με τη γυναίκα του που διδάσκει σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σε σχολεία της περιοχής. Όπως λέει ο ίδιος: «Η πολιτισμική έκφραση έχει διπλό στόχο: την αυτο-θεραπεία και την επέκταση της ‘‘ελεύθερης ζώνης’’ στη συλλογική μας συνείδηση […]. Απαντώντας σε εκείνους που προσπαθούν να περιορίσουν τις προσδοκίες μας, εμείς επιμένουμε, ονειρευόμαστε, δημιουργούμε, χωρίς όρια. Έτσι λοιπόν χορεύουμε».

Η Φιλίππα Φραντσέσκα, από την άλλη, είναι χορογράφος από την Πορτογαλία. Χαρισματική προσωπικότητα που τραγουδά φάδο στις συντροφιές, μοιράζει dvd του τελευταίου της συγκλονιστικού έργου για φυλακισμένους και έχει αφιερωθεί στην πίστη της πως ο χορός μπορεί να γίνει μέσο κοινωνικής αλλαγής.