Τρεις δεκαετίες πριν στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκαν γυρίσματα για ένα ρηξικέλευθο ντοκιμαντέρ που εξερευνούσε την ακατέργαστη δύναμη και ομορφιά του κλασικού χορού, με πρωταγωνιστές χορευτές του ιστορικού American Ballet Theatre. Τώρα, το κοινό θα έχει την ευκαιρία —μία και μοναδική— να το γνωρίσει.
«Σκέψου το σαν ένα σενάριο γραμμένο πάνω στο σώμα. Η χορογραφία είναι μια ενστικτώδης πράξη. Ψηλά το κεφάλι. Χαμογέλα. Περισσότερο. Ξανά». Η φωνή της Ανιές Ντε Μιγ, ήρεμη και ακριβής, γεμίζει την αίθουσα ενώ το αναπηρικό της αμαξίδιο παραμένει καρφωμένο στο κέντρο. Γύρω της, ένας κόσμος από τουτού, φόρμες, επιγονατίδες και φθαρμένα μπλουζάκια κατακλύζει το παρκέ. Οι ήχοι από τις αρθρώσεις και τα πατήματα των χορευτών αποτελούν τη δική τους, άγραφη παρτιτούρα.
Με μια 16mm κάμερα και χωρίς ίχνος αφήγησης, ο Φρέντερικ Γουάισμαν κατέγραψε στο Ballet (1995) έναν κόσμο που σπάνια γίνεται τόσο ορατός: τη μηχανή πίσω από το American Ballet Theatre, εντός και εκτός σκηνής. Τριάντα χρόνια μετά, το Ethnofest επαναφέρει το εμβληματικό ντοκιμαντέρ στην επιφάνεια με μια επετειακή προβολή στις 28 Νοεμβρίου — την πρώτη του εμφάνιση στις ελληνικές αίθουσες. Και η Αθήνα, που τότε λειτουργούσε ως ένας από τους κύριους σταθμούς της περιοδείας, αποκτά ξανά πρωταγωνιστικό ρόλο.
Εκεί όπου αρχίζει η πειθαρχία
Ο Γουάισμαν, βασικός εκπρόσωπος του cinéma vérité στην Αμερική, ακολουθεί τους χορευτές του ABT χωρίς να τους καθοδηγεί. Απλώς παρατηρεί: τις ίνες που τεντώνονται, τις αναπνοές που βαραίνουν, το ξύλο των πουέντ που τσακίζει μέχρι να προσαρμοστεί στο πόδι της χορεύτριας.
Το ερώτημα που θέτει η κριτικός Κάριν Τζέιμς στους New York Times μοιάζει να διατρέχει ολόκληρη την ταινία: «Πώς γίνεται μια κίνηση τόσο ανάλαφρη να συνοδεύεται από έναν τόσο σκληρό ήχο;». Στο Ballet, η χάρη και η βαρύτητα συνυπάρχουν αξεδιάλυτα.
Ο ίδιος ο Γουάισμαν είχε ξεκαθαρίσει την πρόθεσή του: να αποτυπώσει την πραγματικότητα πίσω από τη σκηνή, αφήνοντας όλους όσοι συμβάλλουν —χορευτές, χορογράφους, τεχνικούς, ενδυματολόγους— να μιλήσουν μέσα από τη δουλειά τους.
Η Αθήνα μέσα από τα διαλείμματα της τέχνης
Στο δεύτερο μέρος, το φιλμ απομακρύνεται από τις αίθουσες πρόβας και συναντά την πόλη. Δύο νεαροί χορευτές πετούν χαρταετό στον Φιλοπάππου, οι πρόβες στο Ηρώδειο διασταυρώνονται με πλάνα από πλαζ της αθηναϊκής ριβιέρας, και μια γυναίκα με χρωματιστή ποδιά καθαρίζει με αχυρένια σκούπα τον χώρο μπροστά από την ορχήστρα.
Τα πλάνα αυτά δημιουργούν ένα παράξενο μωσαϊκό: Τσαϊκόφσκι στο καμαρίνι, αντηλιακό στην παραλία, συζητήσεις για τεχνικά προβλήματα και προτάσεις για ποτό το ίδιο βράδυ. Και όταν φτάνει η στιγμή της παράστασης, ένα γκονγκ στο πλάι της σκηνής βάζει τα πάντα στη θέση τους.
Την τελευταία νύχτα τους στην πόλη, οι χορευτές καταλήγουν στην αυλή του Σισύφου, να χορεύουν ανάμεσα σε ντόπιους και τουρίστες — αδέξιοι, ανέμελοι, ανθρώπινοι. Στιγμές όπου η τέχνη αποσύρεται και μένει μόνο η κίνηση.
Η παρατήρηση ως πολιτική
«Ο Γουάισμαν δεν ενδιαφέρθηκε για τα πρόσωπα αλλά για τους θεσμούς», σημειώνει ο Κωνσταντίνος Αϊβαλιώτης, συνιδρυτής και διευθυντής του Ethnofest. «Χωρίς συνεντεύξεις, χωρίς φωνή εκτός κάδρου, άφησε τα συστήματα και τις αντιφάσεις τους να μιλήσουν».
Οι εκτενείς, ανεπεξέργαστες σκηνές του φωτίζουν κάτι πέρα από το μπαλέτο: τη δομή που συγκρατεί έναν μεγάλο καλλιτεχνικό οργανισμό και τις συνεχείς διαπραγματεύσεις ανάμεσα στη δημιουργικότητα και την εξουσία.
Μια κοινότητα σε διαρκή συναρμολόγηση
Η Μπετίνα Παναγιωτάρα, θεωρητικός και δραματουργός χορού, θα προλογίσει την προβολή. Για εκείνη, το Ballet είναι πρωτίστως μια μελέτη κοινότητας. «Από τον Ντεγκά ως τον Ζερόμ Μπελ, ο Γουάισμαν μας στρέφει σε όσα συνήθως μένουν εκτός κάδρου: τη γλώσσα της πρόβας, τις μικρές φροντίδες του σώματος, τις ανεπαίσθητες εντάσεις».
Το ότι δεν γνωρίζουμε τα ονόματα των χορευτών, λέει, ίσως και να είναι το πιο αποκαλυπτικό στοιχείο. «Το ζητούμενο δεν είναι ποιος είναι ποιος, αλλά πώς λειτουργεί ολόκληρο το σύστημα — μια συλλογικότητα που συν-δημιουργεί και συν-διαπραγματεύεται καθημερινά».
¡
Πληροφορίες
Το Ballet προβάλλεται στο πλαίσιο της 16ης διοργάνωσης του Ethnofest, την Παρασκευή 28 Νοεμβρίου στις 21.30, στον κινηματογράφο ΑΣΤΟΡ (Σταδίου 28, 10564), χωρίς ελληνικούς υποτίτλους.