Ο διεθνώς αναγνωρισμένος χορογράφος μιλά στο ArtReview για το Thikra: Night of Remembering, ένα έργο που συνδέει τη μνήμη, τη γυναικεία σοφία και τη γη της AlUla. Μια τελετουργία μετάβασης — και αποχαιρετισμού.
«Όλο και περισσότερο, παρακάμπτουμε τη διαδικασία. Κι όμως, αυτό είναι που με ενδιαφέρει: η ίδια η διαδικασία», λέει ο χορογράφος Akram Khan, μιλώντας για το νέο του έργο Thikra: Night of Remembering.
Όταν ο Akram Khan είδε για πρώτη φορά έργο της Manal AlDowayan, ήταν τα Now You See Me, Now You Don’t (2021): κυκλικά τραμπολίνα σκορπισμένα στην έρημο της AlUla, στη Σαουδική Αραβία. «Ο κόσμος μεταμορφωνόταν σε παιδιά, προσπαθώντας να πηδήξει όλο και πιο ψηλά», θυμάται. «Ήξερα ότι ήθελα να τη γνωρίσω».
Η συνάντηση αυτή γέννησε μια συνεργασία: το Thikra: Night of Remembering, μια παραγωγή που συνδυάζει χορό, τελετουργία και μνήμη, αντλώντας έμπνευση από τον πολιτισμό της AlUla.
Το έργο έκανε πρεμιέρα τον Ιανουάριο μέσα στην έρημο, σε μια βιωματική εμπειρία-τελετουργία: οι θεατές οδηγούνταν νύχτα, τους πρόσφεραν τσάι, τους τύλιγαν σε κουβέρτες, ενώ οι περφόρμερ —όλες γυναίκες— έφταναν με πομπή μέσα στο άρωμα του λιβανιού.
«Η εμπειρία ήταν πνευματική», λέει ο Khan. «Στη σκηνή δεν μπορείς να το αναπαράγεις, αλλά το θέατρο έχει τη δική του μαγεία».
Το Thikra θα παρουσιαστεί αυτό το φθινόπωρο σε Παρίσι, Λονδίνο, Ρώμη, Βερολίνο και Κολωνία.
Η σοφία του μητρικού
Για τον Khan, η AlUla υπήρξε αποκάλυψη. «Η παρουσία της ερήμου είναι συντριπτική· καταλαβαίνεις πόσο μικρός είσαι. Και μέσα από τη Manal γνώρισα την ομορφιά και τις πολυπλοκότητες των ανθρώπων της».
Μέσα από τη σχέση του με τη φυλή των Ναβαταίων, ο χορογράφος ανακάλυψε κάτι ουσιώδες: «Η σιωπηλή δύναμη των γυναικών. Οι κοινότητες αυτές τιμούν τη γνώση και τη σοφία του μητρικού στοιχείου — κάτι που έχουμε σχεδόν ξεχάσει».
Η Um Firas, ηγέτιδα μιας από τις φυλές, του παρουσίασε έναν αρχαίο «χορό των μαλλιών». «Ήταν μια ιερή στιγμή· από εκεί ξεκινήσαμε. Ήταν η πρώτη σπίθα του έργου.»
Το σώμα που θυμάται
Η ιστορία του Thikra μιλά για μια γυναίκα που φέρνει πίσω το πνεύμα μιας προγόνου της μέσα από τελετουργία — για μια στιγμή, γίνεται το δοχείο της.
«Δεν πρόκειται για θυσία, αλλά για ενσάρκωση της μνήμης», εξηγεί ο Khan.
Για να αποδώσει αυτή τη διάσταση, συνεργάστηκε με χορεύτριες Bharatanatyam, που κατανοούν τη σημασία της διαδικασίας.
«Ζούμε σε έναν κόσμο αμεσότητας και αποδοτικότητας. Όμως για να γεννηθεί κάτι ουσιαστικό, χρειάζεται χρόνος και προσπάθεια. Όλο και περισσότερο, παρακάμπτουμε τη διαδικασία — κι αυτό ακριβώς είναι που με ενδιαφέρει.»
Για τον Khan, ο χορός είναι φορέας γνώσης: «Τα μουσεία που καρφιτσώνουν τα πράγματα για να τα ελέγξουν είναι πατριαρχικά. Η ενσάρκωση, η εμπειρία, είναι πράξεις μητρικής σοφίας.»
Το σώμα ως ανώτατο είδος τέχνης
Με συνεργασίες στο ενεργητικό του με καλλιτέχνες όπως ο Antony Gormley και ο Anish Kapoor, ο Khan θεωρεί πως ο χορός έχει «εν μέρει καταληφθεί» από τον χώρο των εικαστικών.
«Η δυτική αποικιακή νοοτροπία βάζει τις ιδέες πάνω από την εμπειρία. Όμως το σώμα είναι ο ναός. Όταν αρρωσταίνεις, καμιά ιδέα δεν μπορεί να σώσει το σώμα σου. Το σώμα θα έπρεπε πάντα να είναι το ανώτατο είδος τέχνης.»
Μνήμη, γυναίκες και αποχαιρετισμοί
Το Thikra είναι η τελευταία παραγωγή της Akram Khan Company πριν ο ίδιος και ο παραγωγός του Farooq Chaudhry χαράξουν νέες κατευθύνσεις, ύστερα από 25 χρόνια κοινής πορείας.
«Οι περισσότερες ηρωίδες και ανταγωνίστριές μου ήταν γυναίκες. Η μητέρα μου μού αφηγούνταν πάντα τις ιστορίες από τη σκοπιά των γυναικών — της Εύας, της Μαρίας Μαγδαληνής, της Άμπα. Όταν τη ρώτησα γιατί, μου είπε: “Την ανδρική πλευρά θα τη μάθεις ούτως ή άλλως. Για να καταλάβεις την ανθρωπιά, πρέπει να ακούσεις και την άλλη.”»
Ο ρόλος του καλλιτέχνη
Σε έναν κόσμο που μοιάζει να διαλύεται από το ίδιο του το βάρος, ο Khan παραμένει ρεαλιστής:
«Οι καλλιτέχνες δεν είναι πολιτικοί. Μπορούμε να αγγίξουμε τις καρδιές, όχι όμως να αλλάξουμε πολιτικές. Το μόνο χρώμα που μετρά για όσους κυβερνούν είναι το πράσινο — το χρήμα. Εμείς μπορούμε μόνο να θυμίζουμε την ανθρωπιά.»
Thikra: Night of Remembering
Akram Khan & Manal AlDowayan
Περιοδεία 2025: Théâtre de la Ville (Παρίσι, 2–18 Οκτ.), Sadler’s Wells (Λονδίνο, 28 Οκτ.–1 Νοεμ.), Romaeuropa (Ρώμη, 5–6 Νοεμ.), Berliner Festspiele (Βερολίνο, 11–12 Νοεμ.), Tanz Köln (Κολωνία, 19–20 Νοεμ.)
Φωτογραφίες: Camilla Greenwell / Ευγενική παραχώρηση Akram Khan Company
Μετάφραση/Διασκευή: Κώστας Βασιλιάγκος - Dancetheater.gr