Εκπαίδευση και έρευνα στο άρμα της έλλογης φαντασίας (Κωνσταντίνα Γεωργέλου)

Της Κωνσταντίνας Γεωργέλου

Διευρυμένα όρια τα οποία επιτρέπουν τη συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών πεδίων και η ευελιξία ως προς τους στόχους και τις μεθόδους επίτευξης των ερευνητικών και καλλιτεχνικών στόχων –οι οποίοι δεν είναι απαραίτητο πάντα να ταυτίζονται– είναι τα στοιχεία που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη δυναμική του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα.

Εκπαίδευση: Κινητικότητα, συνεργασία και επικοινωνία

Σχετικά με την εκπαίδευση, ας φανταστούμε τα προγράμματα που θα θέλαμε να υπάρχουν ώστε αυτή να είναι πολυδιάστατη αλλά και εξειδικευμένη, σε επίπεδο ακαδημίας/πανεπιστημίου και άλλων κρατικών και ιδιωτικών φορέων. Ας φανταστούμε και τον απόηχο μιας διευρυμένης εκπαίδευσης στο χορό, με συστηματοποιημένους στόχους και μεθόδους διδασκαλίας, δραστική κινητικότητα σπουδαστών και δασκάλων, διαρκή επικοινωνία και στενή συνεργασία.

Οι προφανείς κατευθύνσεις προπτυχιακών σπουδών σε μια ακαδημία χορού είναι φυσικά: χορευτής, χορογράφος και δάσκαλος χορού. Η ανάγκη για κατάλληλες υποδομές και το αρμόδιο εκπαιδευτικό προσωπικό που θα διδάξει τα βασικά μαθήματα δεν αμφισβητείται, ας φανταστούμε όμως τη συστέγαση κι άλλων κατευθύνσεων, όπως είναι η δραματουργία, ο σχεδιασμός φώτων, ο σχεδιασμός κοστουμιών, η σκηνογραφία και η καλλιτεχνική διαχείριση. Μια τέτοια ιδέα συνεπάγεται διευκόλυνση πρόσβασης και μετάβασης από και προς πολλές κατευθύνσεις και ευνοείται η δημιουργική συνεργασία μεταξύ των σπουδαστών. Ένα τέτοιο τμήμα σπουδών χορού θα υπαγόταν στην Ακαδημία Τεχνών, όραμα το οποίο έχει αποσιωπηθεί προς το παρόν, παρά τις ανακοινωμένες προθέσεις του ΥΠ.ΠΟ. και τη σχετική μελέτη που έγινε από εμπειρογνώμονες και επαγγελματίες του χώρου για την ίδρυση και λειτουργία της. Ο λόγος είναι ότι υπάρχουν ακόμη πολλές νομοθετικές δυσκολίες που σχετίζονται με το διαχωρισμό των αρμοδιοτήτων και την απαιτούμενη συνεργασία των υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού.

Σε επίπεδο μεταπτυχιακών σπουδών, ανάλογα προγράμματα θα μπορούσαν να συσταθούν με σκοπό πλέον την εξειδίκευση σε ένα διευρυμένο πλήθος γνωστικών και ερευνητικών αντικειμένων. Σε γνωστές ακαδημίες χορού της Ευρώπης –όπως, για παράδειγμα, στο TheatreSchool του Άμστερνταμ (http://www.theaterschool.nl/), στο P.A.R.T.S. στις Βρυξέλλες (http://www.parts.be/) και στην Ακαδημία Τεχνών του Βερολίνου (http://www.adk.de/)– λειτουργούν μεταξύ άλλων και εναλλακτικά μεταπτυχιακά τμήματα, τα οποία υπερβαίνουν τις ασφυκτικές κατευθύνσεις και χαρακτηρίζονται από διεπιστημονικότητα. Αναφέρουμε ενδεικτικά μερικά: χορογραφία και πολυμέσα, χορός και εικαστικά, θεωρία χορού και περφόρμανς, σόλο περφόρμανς. Ελάχιστα από αυτά είναι σήμερα ενταγμένα στο ελληνικό πανεπιστήμιο, είτε ως μαθήματα, είτε ως ανεξάρτητα τμήματα, με βασικό παράδειγμα το Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου (http://www.aegean.gr/culturaltec/tmima.htm).

Ένα από τα πλέον πρωτοποριακά καλλιτεχνικά σχολεία της Ευρώπης σήμερα είναι το DasArts στο Άμστερνταμ (http://www.dasarts.nl/). Ξεχωρίζει για την «άναρχη» λειτουργία του σε σχέση με άλλα ιδρύματα, μιας και βασίζεται στον έντονα διεπιστημονικό χαρακτήρα σπουδών· γεγονός που το κάνει προσβάσιμο σε καλλιτέχνες με κάθε είδους κατάρτιση στις παραστατικές τέχνες. Επιπλέον, δεν υπάρχει σταθερή διδακτέα ύλη, διότι διδάσκουν διαφορετικοί ανά εξάμηνο προσκεκλημένοι καλλιτέχνες και θεωρητικοί. Ένα τέτοιο μοντέλο μπορεί να εμπνεύσει αλλαγές στους τρόπους διδασκαλίας και την οργάνωση της εκπαίδευσης, καθώς εφαρμόζεται συνειδητά και δεν δημιουργεί την εντύπωση του τυχαίου, όπως συμβαίνει συχνά με τη ρευστότητα στο πρόγραμμα και τη στελέχωση των ελληνικών πανεπιστημίων. Είναι, άλλωστε, σημαντικό να υπάρχει ξεχωριστή υποστήριξη της προσωπικής δημιουργικότητας του κάθε σπουδαστή με τη διάθεση σφαιρικών γνώσεων ως προς τις τεχνικές, τη θεωρία και την πρόσβαση σε ένα ευρύτατο φάσμα έργων που έχουν ήδη παρουσιαστεί.

Βεβαίως, πέρα από τις ακαδημίες και τα πανεπιστήμια χορού, κι άλλοι κρατικοί και ιδιωτικοί φορείς μπορούν να ενισχύουν την εκπαίδευση αξιοποιώντας τις συνεργασίες τους με ιδρύματα και καλλιτέχνες του εσωτερικού και του εξωτερικού. Τα φεστιβάλ και οι ιδιωτικές σχολές χορού διοργανώνουν νομαδικού τύπου σεμινάρια και εργαστήρια τα οποία απευθύνονται, εκτός από τους χορευτές, και σε άλλους επαγγελματίες του χώρου όπως χορογράφους, θεωρητικούς, μάνατζερ, ιστορικούς, δραματουργούς, δημοσιογράφους κ.ά., αλλά και σε ερασιτέχνες, ενισχύοντας ένα σημαντικό κανάλι αμφίδρομης τροφοδοσίας μεταξύ του σύγχρονου χορού και του κοινού του.

Έρευνα: Θεωρία και πράξη, διεπιστημονική

Η θεσμοθετημένη διεξαγωγή έρευνας δεν έχει ακόμα συστηματοποιηθεί στην Ελλάδα αν και αποτελεί κομμάτι της παιδείας που αφορά το χορό απαραίτητο για την εξέλιξή του, καθώς προσφέρει μεθόδους κατανόησης του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντός του. Υπάρχουν ποικίλα περιβάλλοντα και φορείς εκπόνησης έρευνας, διαφορετικοί τρόποι οργάνωσης και χρηματοδότησής της. Μπορεί αυτοί να είναι ακαδημαϊκοί, καλλιτεχνικοί, κρατικοί ή ανεξάρτητοι και, βέβαια, όλοι οι συνδυασμοί των παραπάνω. Είναι δυνατό, για παράδειγμα, να υλοποιηθεί έρευνα που διεξάγεται διαμέσου πανεπιστημιακών σχολών, διαμέσου των ομάδων χορού ή ενός καλλιτέχνη, από κρατικούς φορείς, όπως είναι το υπουργείο Πολιτισμού, το Εθνικό Κέντρο Θεάτρου και Χορού (Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ.) και τα κρατικά φεστιβάλ χορού και από άλλες ιδιωτικές πρωτοβουλίες, όπως για παράδειγμα θεατρικοί οργανισμοί, ιδιωτικές σχολές, καλλιτεχνικά περιοδικά και ιδιωτικού τύπου φεστιβάλ και, τέλος, κρατικά ή ιδιωτικά δίκτυα.

Είναι άμεση η ανάγκη για συστηματική παραγωγή γραπτής έρευνας θεωρητικού περιεχομένου που θα αφορά την ανάλυση παραστάσεων και μελέτες για τις κοινωνιολογικές, πολιτικές, αισθητικές, ιστορικές συνθήκες που καθορίζουν τον σύγχρονο χορό στην Ελλάδα από την εμφάνισή του έως σήμερα. Τέτοιες έρευνες διεξάγονται εκτενώς σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, κυρίως σε μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα υπό τους τίτλους: Dance Studies, Performance Studies, Dance & Theatre Theory, Dramaturgy (π.χ. http://www.theatrestudies.nl/, www.tisch.nyu.edu/page/home.html, www.studeren.uva.nl/ma_ipr)

H έρευνα που βασίζεται σε πρακτική (practice-based research), συνδυάζοντας τη θεωρητική μελέτη με την προσωπική δημιουργία και είναι ιδιαίτερα δημοφιλής σε χορογράφους και χορευτές, είναι επίσης σημαντική. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι έχουν ξεκινήσει αυτές οι κινητοποιήσεις σε κρατικό επίπεδο στην Ελλάδα, αφού, εκτός από την παραγωγή έργων και την περιοδεία, συμπεριλαμβάνεται πλέον και η έρευνα στις κατηγορίες της νέας προκήρυξης επιχορηγήσεων του χορού.

Η διάθεση οικονομικών κονδυλίων κρατικής ή ιδιωτικής πρωτοβουλίας και η αφύπνιση του γενικότερου ενδιαφέροντος για το χορό μπορούν επίσης να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για συνέδρια, διαλέξεις, συμπόσια, δια-πανεπιστημιακές συναντήσεις και ημερίδες. Μέσω της οργανωμένης διεξαγωγής των παραπάνω μπορεί να αυξηθεί ο ζήλος για έρευνα και να διευκολυνθεί η προβολή και η προώθηση του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα. Υποστηρίζεται, επίσης, η αλληλεπίδραση και η συνεργασία της υπό ίδρυση Ακαδημίας Χορού και των άλλων επαγγελματικών σχολών χορού με τις σχολές καλών τεχνών, τις σχολές κινηματογράφου, τα τμήματα θεατρικών σπουδών, τις αρχιτεκτονικές σχολές και αντίστοιχα τμήματα του εξωτερικού.

Σημαντικά εργαλεία για τη στοιχειοθέτηση, κατανόηση και προώθηση του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα είναι επίσης και άλλες, εξωακαδημαϊκές δραστηριότητες. Ο λόγος γίνεται για χώρους διαμονής καλλιτεχνών οι οποίοι διεξάγουν έρευνα ή ετοιμάζουν νέο έργο (art-residencies, http://www.resartis.org/), για χαρτογραφήσεις, όπως έχουν πραγματοποιηθεί από το Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ. για την Ελλάδα και από τον ανεξάρτητο οργανισμό/δίκτυο χορού Danse Bassin Mediterranee (DBM) για τις χώρες της Μεσογείου, για τη διάθεση και προβολή οπτικοακουστικού υλικού και για τη σύσταση και τακτική ενημέρωση βιβλιοθήκης για τον σύγχρονο χορό. Ειδικά σε ό,τι αφορά τη φιλοξενία καλλιτεχνών ή και επιστημόνων που παράγουν ερευνητικό έργο στο πεδίο του σύγχρονου χορού, αξίζει να αναφερθούμε στο Κέντρο Μελέτης Χορού Ισιδώρας και Ραϋμόνδου Ντάνκαν του Δήμου Βύρωνα (http://isadoraduncancenter.free.fr/) και το πολύ καινούργιο αλλά εξειδικευμένο Κινητήρας Στούντιο - Artistic Residency Centre (http://www.kinitiras.com/).

Η ύπαρξη, τέλος, συνθηκών που ευνοούν την αυτονομία, τη συλλογικότητα και τη δημιουργικότητα είναι καθοριστικής σημασίας, γιατί ο τομέας της εκπαίδευσης και της έρευνας, αν αντιμετωπιστεί με φαντασία, μπορεί να εμπνεύσει αλλαγές και σε αδύναμες ακόμα κοινωνικοπολιτικές δομές που υποστυλώνουν το χορό στην Ελλάδα. Στο ερώτημα «από πού ξεκινάμε την εν λόγω ανα[απο]δόμηση;», θα ήταν αφελές να απαντήσουμε «από τη φαντασία»;